อคติคมนโทโส มุตฺตมตฺเตน เอโส,

อนุปหต กุทิฏฺฐิปีทิสิํ ปาปุณี’ทฺธิํ;

อคติคมนโทสํ สุทฺธทิฏฺฐิสมาโน,

กถมิธหิ มนุสฺโส พุทฺธิมา โน ชเหยฺยาติฯ

สุชนปฺปสาทสํเวคตฺถาย กเต มหาวํเส

ปญฺจราชโก นาม

เอกวีสติโม ปริจฺเฉโทฯ

พาวีสติม ปริจฺเฉท

คามณิกุมาร สุติ

[1]

เอฬารํ ฆาตยิตฺวาน, ราชา’หุ ทุฏฺฐคามณิ;

ตทตฺถ ทีปนตฺถาย, อนุปุพฺพกถา อยํฯ

[2]

เทวานํ ปิยติสฺสสฺส, รญฺโญ ทุติยภาติโก;

อุปราชา มหานาโค, นามานุ ภาตุโน ปิโยฯ

[3]

รญฺโญ เทวี สปุตฺตสฺส, พาลา รชฺชาภิกามินิ;

อุปราชวธตฺถาย, ชาตจิตฺตา นิรนฺตรํฯ

[4]

วาปิํ ตรจฺฉนามํ สา, การาเปนฺตสฺส ปาหิณิ;

อมฺพํ วิเสน โยเชตฺวา, ฐเปตฺวา อมฺพมตฺถเกฯ

[5]

ตสฺสา ปุตฺโต สหคโต, อุปราเชน พาลโก;

ภาชเน วิวเฏเยว, ตํ อมฺพํ ขาทิยา’มริฯ

[6]

อุปราชา ตโตเยว, สทาร พล วาหโน;

รกฺขิหุํ สกมตฺตานํ, โรหณา’ภิมุโข อคาฯ

[7]

ยฏฺฐาลย วิหารสฺมิํ, มเหสี ตสฺส คพฺภินี;

ปุตฺตํ ชเนสิ โส ตสฺส, ภาตุ นาม มการยิฯ

[8]

ตโต คนฺตฺวา โรหณํ โส,

อิสฺสโร โรหเณ’ขิโล;

มหา ภาโค มหา คาเม,

รชฺชํ กาเรสิ ขตฺติโยฯ

[9]

กาเรสิ โส นาคมหา-วิหารํ สกนามกํ;

อุทฺธกนฺทรกาที จ, ปิหาเร การยี พหูฯ

[10]

ยฏฺฐาลย กติสฺโส โส, ตสฺส ปุตฺโต ตทจฺจเย;

หตฺเถว รชฺชํ กาเรสิ, ตสฺส ปุตฺโต’ภโย ตถาฯ

[11]

โคฏฺฐาภยสุโต กาก-วณฺณติสฺโสติ วิสฺสุโห;

ตทจฺจเย ตตฺถ รชฺชํ, โส อกาเรสิ ขตฺติโยฯ

[12]

วิหารเทวิ นามา’สิ, มเหสี ตสฺส ราชิโน;

สทฺธสฺส สทฺธาสมฺปนฺนา, ธีตา กลฺยาณิ ราชิโนฯ

[13]

กลฺยาณิยํ นรินฺโท หิ, ติสฺโส นามาสิ ขตฺติโย;

เทวิสญฺโญคชนิต-โก โปตสฺส กนิฏฺฐโกฯ

[14]

ภีโต ตโต ปลายิตฺวา, อยฺยอุตฺติย นามโก;

อญฺญตฺถ วสิ โส เทโส, เตน ตํ นามโก อหุฯ

[15]

ทตฺวา รหสฺสเลขํ โส, ภิกฺขุเวสธรํ นรํ;

ปาเหสิ เทวิยา คนฺตฺวา, ราชทฺวาเร ฐิโต ตุโสฯ

[16]

ราช เคเห อรหตา, ภุญฺชมาเนน สพฺพทา;

อญฺญายมาโน เถเรน, รญฺโญ ฆรมุปาคมิฯ

[17]

เถเรน สทฺธิํ ภุญฺชิตฺวา, รญฺโญ สห วินิคฺคเม;

ปาเตสิ ภูมิยํ เลขํ, เปกฺขมานาย เทวิยาฯ

[18]

สทฺเทน เตน ราชานํ, นิวตฺติตฺวา วิโลกยํ;

ญตฺวาน เลขสนฺเทสํ, กุทฺโธ เถรสฺส ทุมฺมติฯ

[19]

เถรํ ตํ ปุริสํ ตญฺจ, มาราเปตฺวาน โกธสา;

สมุทฺทสฺมิํ ขิปาเปสิ, กุชฺฌิตฺวา เตน เทวตาฯ

[20]

สมุทฺเทโน’ตฺถรา เปสุํ, ตํ เทสํ โสตุภูปติ;

อตฺตโน ธีตรํ ยุทฺธํ, เทวิํ นาม สุรุปินิํฯ

[21]

ลิขิตฺวา ราชธีตาติ, โสวณฺณกฺขลิยา ลหุํ;

นิสีทาปิย ตตฺเถว, สมุทฺทสฺมิํ วิสฺสชฺชยิฯ

[22]

โอกฺกนฺตํ ตํ ตโต ลํเก-กากวณฺโณ มหีปติ;

อภิเสจยิ เตนา’สิ, วิหาโรปปทวฺหยาฯ

[23]

ติสฺส มหาวิหารญฺจ, ตถา จิตฺตลปพฺพตํ;

คมิตฺถวาลิํ กุฏาลิํ, วิหาเร เอวมาทิเกฯ

[24]

กาเรตฺวา สุปสนฺเนน, มนสารตนตฺตเย;

อุปฏฺฐหิ ตทา สงฺฆํ, ปจฺจเยหิ จตูหิ โสฯ

[25]

โกฏิปพฺพต นามมฺหิ, วิหาเร สีลวตฺติมา;

ตทา อหุ สามเณโร, นานาปุญฺญกโร สทาฯ

[26]

สุเขนาโรหณตฺถาย, อกาส เจติยงฺคเณ;

ฐเปสิ ตีณิ ปาสาเณ, ปาสาณ ผลกานิ โสฯ

[27]

อทา ปานีย ทานญฺจ, วตฺตํ สงฺฆสฺส จา’กริ;

สทา กิลนฺตกายสฺส, ตสฺสา’โพโธ มหา อหุฯ

[28]

สิวิกาย กมาเนตฺวา, ภิกฺขโว กตเวทิโน;

สิลาปสฺสย ปริเวเณ, ติสฺสาราเม อุปฏฺฐหุํฯ

[29]

สทา วิหารเทวีสา, ราชเคเห สุสงฺขเต;

ปุเรภตฺตํ มหาทานํ, ทตฺวา สงฺฆสฺส สญฺญตาฯ

[30]

ปจฺฉาภตฺตํ คนฺธมาลํ, เภสชฺชวสนานิ จ;

คาหยิตฺวา คตา’รามํ, สกฺกโรติ ยถารหํฯ

[31]

ตทา ตเถว กตฺวา สา, สงฺฆตฺเถรสฺส สนฺติเก;

นิสีทิ ธมฺมํ เทเสนฺโต, เถโร ตํ อิธ มพฺรวิฯ

[32]

‘‘มหาสมฺปตฺติ ตุมฺเหหิ, ลทฺธา’ยํ ปุญฺญกมฺมุนา;

อปฺปมาโท’ว กาตพฺโพ, ปุญฺญกมฺเม อิทานิปิ’’ฯ

[33]

เอวํ วุตฺเต ตุ สา อาห, ‘‘กิํ สมฺปตฺติ อยํ อิธ;

เยสํ โน ทารกา นตฺถิ, วญฺฌาสมฺปตฺติ เตน โน’’ฯ

[34]

ฉฬภิญฺโญ มหาเถโร, ปุตฺตลาภมเวกฺขิย;

‘‘คิลานํ สามเณรํ ตํ, ปสฺสเทวี’’ติ อพฺรวิฯ

[35]

สา คนฺตฺวา’สนฺน มรณํ, สามเณรมโวจ ตํ;

‘‘ปตฺเถหิ มม ปุตฺตตฺตํ, สมฺปตฺตี มหตี หิ โน’’ฯ

[36]

น อิจฺฉตีติ ญตฺวาน, ตทตฺถํ มหติํ สุภํ;

ปุปฺผปูชํ การยิตฺวา, ปุน ยาจิ สุเมธสาฯ

[37]

เอวมฺป’นิจฺฉมานสฺส, อตฺถายุ’ปายโกวิทา;

นานา เภสชฺช วตฺถานิ, สงฺเฆ ทตฺวา’ถ ยาจิตํฯ

[38]

ปตฺเถสิ โส ราชกุลํ, สา ตํ ฐานํ อเนกธา;

อลงฺกริตฺวา วนฺทิตฺวา, ยานมารุยฺห ปกฺกมิฯ

[39]

ตโต จุโต สามเณโร, คจฺฉมานาย เทวิยา;

ตสฺสา กุจฺฉิมฺหิ นิพฺพตฺติ, ตํ ชานิย นิวตฺติสาฯ

[40]

รญฺโญ ตํ สาสนํ ทตฺวา, รญฺญา สห ปุนา’คมา;

สรีรกิจฺจํ กาเรตฺวา, สามเณรสฺสุ’โภปิเตฯ

[41]

ตสฺมิํเยว ปริเวเณ, วสนฺตา สนฺตมานสา;

มหาทานํ ปวตฺเตสุํ, ภิกฺขุสงฺฆสฺส สพฺพทาฯ

[42]

ตสฺเส’วํ โทหโฬ อาหิ, มหา ปุญฺญาย มาตุยา;

‘‘อุสภมตฺตํ มธุคณฺฑํ, กตฺวา อุสฺสีสเก สยํฯ

[43]

วาเมตเรน ปสฺเสน, นิปนฺนาสยเน สุเภ;

ทฺวาทสนฺนํ สหสฺสานํ, ภิกฺขูนํ ทินฺนเสสกํฯ

[44]

มธุํ ภุญฺชิตุกามา’สิ, อถ เอฬาร ราชิโน;

โยธาน มคฺคโยธสฺส, สีสจฺฉินฺนาสิเทวนํฯ

[45]

ตสฺเสว สีเส ฐตฺวาน, ปาตุญฺเจว อกามยิ;

อนุราธ ปุรสฺเสว, อุปฺปลกฺเขตฺตโต ปนฯ

[46]

อานีตุปฺปลมาลญฺจ, อมิลา ตํ ปิลนฺธิตุํ;

ตํ เทวี ราชิโน อาห, เนมิตฺเต ปุจฺฉิ ภูปติฯ

[47]

ตํ สุตฺวา อาหุ เนมิตฺตา, ‘‘เทวิปุตฺโต นิฆาติย;

ทมิเฬ กตฺเว’กรชฺชํ, สาสนํ โชตยิสฺสติ’’ฯ

[48]

เอทิสํ มธุคณฺฑํ โส, ทสฺเสติ ตสฺส อีทิสิํ;

สมฺปตฺติํ เทติ ราชา’’ติ, โฆสาเปสิ มหีปติฯ

[49]

โคฏฺฐสมุทฺทเวลนฺเต, มธุปุณฺณํ นิกุชฺชิตํ;

นาวํ ญตฺวาน อาจิกฺขิ, รญฺโญ ชนปเท นโรฯ

[50]

ราชา เทวิํ ตหิํ เนตฺวา, มณฺฑปมฺหิ สุสงฺขเต;

ยถิจฺฉิถํ ตาย มธุํ, ปริโภคมการยิฯ

[51]

อิตเร โทหเฬ ตสฺสา, สมฺปาเทตุํ มหีปติ;

เวฬุสุมน นามํ ตํ, โยธํ ตตฺถ นิโยชยิฯ

[52]

โส’นุราธปุรํ คนฺตฺวา, รญฺโญ มงฺคลวาชิโน;

โคปเกน อกา เมตฺติํ, ตสฺส กิจฺจญฺจ สพฺพทาฯ

[53]

ตสฺส วิสฺสตฺถ ตํ ญตฺวา, ปาโตว อุปฺปลาน’สิํ;

กทมฺพนทิยา ตีเร, ฐเปตฺวาน อสงฺกิโตฯ

[54]

อสฺสํ เนตฺวา ตมารุยฺห, คณฺหิตฺวาน อุปฺปลาน’สิํ;

นิเวทยิตฺวาน อตฺตานํ, อสฺสเวเคน ปกฺกมิฯ

[55]

สุตฺวา ราชา คเหตุํ ตํ, มหา โยธานเปสยิ;

ทุติยํ สมฺมถํ อสฺสํ, อารุยฺห โสนุธาปิตํฯ

[56]

โส คุมฺพนิสฺสิโต อสฺส-ปิฏฺเฐเยว นิสีทิย;

เอนฺตสฺส ปิฏฺฐิโต ตสฺส, อุพฺพยฺหา’สิํ ปสารยิฯ

[57]

อสฺสเวเคนยนฺตสฺส, สีสํ ฉิชฺช อุโภหเย;

สีสญฺจา’ทาย สายํ โส, มหาคามมุปาคมิฯ

[58]

โทหเฬ เต จ สา เทวี, ปริภุญฺชิ ยถารุจิ;

ราชา โยธสฺส สกฺการํ, การาเปสิ ยถารหํฯ

[59]

สา เทวี สมเย ธญฺญํ, ชนยี ปุตฺตมุตฺตมํ;

มหาราชกุเล ตสฺมิํ, อานนฺโท จ มหา อหุฯ

[60]

ตสฺส ปุญฺญานุภาเวน, ตทเหว อุปาคมุํ;

นานารตนสมฺปุณฺณา, สตฺตนาวา ตโต ตโตฯ

[61]

ตสฺเสว ปุญฺญเตเชน, ฉทฺทนฺตกุลโต กรี;

หตฺถิจฺฉาปํ อาหริตฺวา, ฐเปตฺวา อิธ ปกฺกมิฯ

[62]

ตํ ติตฺถสรตีรมฺหิ, ทิสฺวา คุมฺพนฺตเร ฐิตํ;

กณฺฑุลวฺโห พาลิสิโก, รญฺโญ อาจิกฺขิ ตาวเทฯ

[63]

เปเสตฺวา’จริเย ราชา, ตมาณาปิย โปสยิ;

กณฺฑุโล อิติ ญายิตฺถ, ทิฏฺฐตฺตา กณฺฑุเลน โสฯ

[64]

‘‘สุวณฺณภาชนาทีนํ , ปุณฺณา นาวา อิธาคตา’’;

อิติ รญฺโญ นิเวทสุํ, ราชา ตานา’หราปยิฯ

[65]

ปุตฺตสฺส นามกรเณ, มงฺคลมฺหิ มหีปติ;

ทฺวาทส สหสฺสสงฺขํ, ภิกฺขุสงฺฆํ นิมนฺติยฯ

[66]

เอวํ จินฺเตสิ ‘‘ยทิเม, ปุตฺโต ลํกาตเล’ขิเล;

รชฺชํ คเหตฺวา สมฺพุทฺธ-สาสนํ โชตยิสฺสติฯ

[67]

อฏฺฐุตฺตรสหสฺสญฺจ, ภิกฺขโว ปวิสนฺตุ จ;

สพฺเพ เต อุทฺธปตฺตญฺจ, จีวรํ ปารปนฺตุ จฯ

[68]

ปฐมํ ทกฺขิณํ ปาทํ, อุมฺมารนฺโต ฐเปนฺตุ จ;

เอกจฺฉตฺตยุตํ ธมฺม-กรณํ นีหรนฺตุ จฯ

[69]

โคตโม นาม เถโร จ, ปติคฺคณฺหาตุ ปุตฺตกํ;

โส จ สรณสิกฺขา โย, เทตุ’’ สพฺพํ ตถา อหุฯ

[70]

สพฺพํ นิมิตฺตํ ทิสฺวาน, ตุฏฺฐจิตฺโต มหีปติ;

ทตฺวา สงฺฆสฺส ปายาสํ, นามํ ปุตฺตสฺส การยิฯ

[71]

มหาคาเม นายกตฺตํ, ปิตุนามญฺจ เอกโต;

อุโภ กตฺวาน เอกชฺฌํ, คามณิอภโย อิติฯ

[72]

มหาคามํ ปวิสิตฺวา, นวเม ทิวเส ตโต;

สงฺคมํ เทวิยา กาสิ, เตน คพฺภมคณฺหิ สาฯ

[73]

กาเล ชาตํ สุตํ ราชา, ติสฺสนามํ อการยิ;

มหตา ปริหาเรน, อุภโต วฑฺฒิํสุ ทารกาฯ

[74]

สิตฺถปฺปเวสมงฺคล-กาเล ทฺวินฺนมฺปิ สาทโร;

ภิกฺขุสตานํ ปญฺจนํ, ทาปยิตฺวาน ปายสํฯ

[75]

เตหิ อุปฑฺเฒ ภุตฺตมฺหิ, คเหตฺวา โถกโถกกํ;

โสวณฺณสรเกเน’สํ, เทวิยา สห ภูปติฯ

[76]

‘‘สมฺพุทฺธสาสนํ ตุมฺเห, ยทิ ฉฑฺเฑถ ปุตฺตกา;

มา ชีรตุ กุจฺฉิคตํ, อิทํ โว’’ติ อปาปยิฯ

[77]

วิญฺญาย ภาสิตตฺถํ เต, อุโภ ราชกุมารกา;

ปายาสํ ตํ อภุญฺชิํสุ, ตุฏฺฐจิตฺตา’มตํ วิยฯ

[78]

ทส ทฺวาทสวสฺเสสุ, เตสุ วีมํสนตฺถิโก;

ตเถว ภิกฺขู โภเชตฺวา, เตสํ อุจฺฉิฏฺฐโมทนํฯ

[79]

คาหยิตฺวา ตฏฺฏเกน, ฐปาเปตฺวา ตทนฺติเก;

ติภาคํ การยิตฺวาน, อิธ มาห มหีปติฯ

[80]

‘‘กุลเทวตานํ โน ตาตา, ภิกฺขูนํ วิมุขา มยํ;

น เหสฺสามา’’ติ จินฺเตตฺวา, ภาคํ ภุญฺชถิ’มนฺติ จฯ

[81]

‘‘ทฺเว ภาตโร มยํ นิจฺจํ, อญฺญมญฺญมทูภกา;

ภวิสฺสามา’’ติ จินฺเตตฺวา, ภาคํ ภุญฺชิถิ’มนฺติ จฯ

[82]

อมตํ วิย ภุญฺชิํสุ, เต ทฺเว ภาเค อุโภปิ จ;

‘‘น ยุชฺฌิสฺสาม ทมิเฬหิ’’, อิติ ภุญฺชถิ’มํ อิติฯ

[83]

เอวํ วุตฺเตตุ ติสฺโส โส, ปาณินา ขิปิ โภชนํ;

คามณิภตฺตปิณฺฑํ ตุ, ขิปิตฺวา สยนํ คโตฯ

[84]

สํกุจิตฺวา หตฺถปาทํ, นิปชฺชิ สเยน สยํ;

เทวี คนฺตฺวา โตสยนฺตี, คามณิํ เอตทพฺรวิฯ

[85]

ปสาริตงฺโค สยเน, กิํ นเสสิ สุขํ สุต;

‘‘คงฺคาปารมฺหิ ทมีฬา, อิโต โคฏฺฐมโหทธิฯ

[86]

กถํ ปสาริตงฺโค’หํ, นิปชฺชามี’ติ โส พฺรวิ;

สุตฺวาน ตสฺสาธิปฺปายํ, ตุณฺหี อาสิ มหีปติฯ

[87]

โส กเมนา’ภิวฑฺฒนฺโต, อหุ โสฬสวสฺสิโก;

ปุญฺญวา ยสวา ธีมา, เตโช พลปรกฺกโมฯ

[88]

จลาจลายํ คติยญฺหิ ปาณิโน,

อุเปนฺติ ปุญฺเญน ยถารุจิํ คติํ;

อิตีติ มนฺเตตฺวา สตตํ มหาทโร,

ภเวยฺย ปุญฺญปจยมฺหิ พุทฺธิมาติฯ

สุชนปฺปสาทสํเวคตฺถาย กเต มหาวํเส

คามณิกุมารสูติ นาม

พาวีสติโม ปริจฺเฉโทฯ

เตวีสติม ปริจฺเฉท